Qüdsün fatehi Azərbaycan türküdür, yoxsa kürd...

Noyabrın 13-dən etibarən Türkiyənin “TRT- 1" kanalında “Qüdsün fatehi Səlahəddin Əyyubi" serialı başlayıb. Serdar Özönalanın qələmə aldığı serialda baş rolları Uğur Güneş, Dilin Döğer, Mehmet Ali Nuroğlu oynayır. Serialda Əyyubi dövlətinin qurucusu Səlahəddin Əyyubinin həyatı əks olunur.

Səlahəddin Əyyubi 1187-ci il oktyabrın 2-də Qüdsü səlibçilərdən azad edərək 88 il sürmüş xristian ağalığına son qoymuş və avropalıların III xaç yürüşünü dəf etmişdir. O, müsəlman mədəniyyətinin qəhrəmanı hesab olunur. Bəziləri Əyyubinin ərəb, kürd əsilli, bəziləri isə Azərbaycan türkü olduğunu bildirir.

Ötən gün bununla bağlı kult.az saytı Azərbaycanın ikinci prezidenti, şərqşünas alim Əbülfəz Elçibəyin Qüdsün fatehi Səlahəddin Əyyubi ilə bağlı yazısını təqdim edib. Həmin yazıda qeyd olunur: “Bir gün Qahirə Universiteti Tarix fakültəsinin bir tələbəsi ilə tanış olduğumda ”Hansı ölkədənsiniz?" soruşdu. “Azərbaycandan” dedim. Tələbə “Siz Səlahəddin Əyyubinin vətənindənsiniz!” - dedi.

Mən Səlahəddin Əyyubi haqqında az oxumamışdım. Ancaq bu sözü yeni eşitmişdim və bir o qədər də çaşdım. “Haradan bilirsiniz?” soruşdum. Tələbə sabah mənbəni gətirəcəyini dedi.

Gətirdi də. Eni 25-30 sm, boyu 40-50 sm olan ayrıca bir əsər idi. Rəngli şəkillərlə görkəmli şəxslər ardıcıllığından ensiklopedik yayındı, üzərində Səlahəddinin cəngavər geyimində rəsmi var idi.

Avropada Saladin adı ilə tanınan, yalnız Qüdsdə deyil, bütün Fələstin və Suriyada xaçpərəstləri darmadağın edib bu yerləri onlardan təmizləyən, Almaniya imperatorunun, İngiltərə və Fransa krallarının liderliyi altında başlayan üçüncü səlib yürüşünə (1189-92) qarşı birləşmiş müsəlman ordularının başında dayanaraq xaçlıların baş komandiri, bütün Avropanın qürur duyduğu İngiltərə Kralı aslan ürəkli Riçardı (1157-1199) Akka Qalasında diz çökdürərək əsir alan, bütün Avropanın “qəzəbinə gəlmiş” və hətta Dantenin “İlahi komediya” əsərində cəhənnəmdə təsvir edilən, Misirdə Əyyubilər sülaləsinin hakimiyyət əsasını 1177-ci ildə qoyan məğlubedilməz komandan Sultan Səlahəddin (1138-1193)! Tarixçi şagirdin verdiyi əsərdə mənim üçün yeni olan bu idi ki, Sultan Səlahəddindən soruşmuşlar:

- Deyirlər ki, siz kürdsünüz. Bu, doğrudurmu?

- Xeyr! Biz Azərbaycandanıq. Əmim Şirkuh deyirdi ki, biz Ez-zib tayfasındanıq.

O zaman bunu oxuduqda məni çox həyəcana gətirmişdi. Bir şeyə heyfsilənirdim ki, tarix qaynağı göstərilməmişdi. Sonralar Bakıda aspiranturada oxuyarkən və universitetdə dərs verərkən də Səlahəddin haqqında araşdırmalarımı davam etdirdim və axtardığımı tapdım. Araşdırmaçıların ən doğru saydığı resursların birində - tanınmış görkəmli alim İbn Hellikanın “Görkəmli adamların ölüm tarixi” (Vefayat əl-ayan) əsərində.

İbn Hellikan yazır: “Şirkuh demişdir ki, bizim nəsəbimiz (soykökümüz) Göy Börüdür (boz qurd/göy qurd)!” Səlahəddinin atası Eyyub Azərbaycanda Urmiya, Xoy, Zəngəzur və İrəvan boylarında, Kərkük boylarında, Naxçıvanda, Göyçədə geniş bir şəkildə yayılmış Göy börü, Qara börü, Boz börü tayfalarından, bir sözlə, Qurdlar tayfasından çıxmışdır. Hazırda da bu adları daşıyan yer, məhəllə, kənd, oba, dağ, tayfa və nəsillərə bu bölgələrdə tez-tez rast gəlinir.

Bu məsələnin - orta əsrlərdə “qurd” sözü ilə “kürd” sözünün ərəb əlifbası ilə yazılışındakı uygunluğundan doğan qarışıqlığın başqa bir bənzəri Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi ilə bağlı olmuşdur. Bu mövzuda Azərbaycan ədəbiyyat alimləri təkrar-təkrar yazmışlar".

Beləliklə, mərhum prezident, şərqşünas alim Əbülfəz Elçibəyin də fikrincə, Səlahəddin Əyyubi Azərbaycan türküdür. Eləcə də qardaş Türkiyədə də bir sıra tarixçi alimlər onun Azərbaycan türkü olduğu haqda fikirlər səsləndirir.

Mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat” tanınmış bir neçə azərbaycanlı tarixçinin mövqeyini öyrənməyə çalışıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Tarix İnstitutunun şöbə müdiri, professor Tofiq Mustafayev bu barədə bunları deyib: “Bəli, Səlahəddin Əyyubinin kürd, ərəb və Azərbaycan türkü olması ilə bağlı müxtəlif fikirlər var. Bu, çox qarışıq məsələdir. Əyyubi Azərbaycan türkü ola bilər, çünki o zamanlar İraq ərazisində Azərbaycan türkləri yaşayırdı. Lakin bununla bağlı həmin dövrün araşdırmaçı tarixçiləri daha dəqiq fikir bildirə bilərlər”.

AMEA-nın həqiqi üzvü, ərəb ölkələri tarixinin araşdırmaçısı, akademik Nərgiz Axundova isə Əyyubinin Azərbaycan türkü olmadığını dedi: “Əyyubi kürdləşmiş türk əsillidir, yəni Azərbaycan türkü deyil. Özü Şam şəhərindəndir. Daha dəqiq desək, Əyyubi Atabəylərin xidmətində olan türklərdəndir. Onlar əsasən, Orta Asiya mənşəli olurlar. Doğrudur, həmin ərazilərdə Qafqaz mənşəli Azərbaycan türkləri olur. Amma Əyyubi onlardan deyil”.

Tarix: 15-11-2023, 16:00 Oxunub: 40